A Mental Image - Blavatsky Observatory van Santiago Borja

Met enige regelmaat nodigt Het Nieuwe Instituut een ontwerper, architect of kunstenaar uit om te reageren op Huis Sonneveld, een van de best bewaard gebleven woonhuizen in de stijl van Het Nieuwe Bouwen. Van 13 februari t/m 22 mei 2016 is het de beurt aan de Mexicaanse kunstenaar en architect Santiago Borja. Hij plaatste een observatorium op het dak van de woning uit 1933 en biedt de bezoeker daarmee een plek voor contemplatie.

Met het werk A Mental Image – Blavatsky Observatory vraagt Borja aandacht voor de invloed van het Westerse esoterisme op de principes van de architectuurstroming het Nieuwe Bouwen. Aan het begin van de twintigste eeuw werden kunstenaars als Piet Mondriaan en Wassily Kandinsky in hun streven naar een universele beeldtaal onder andere geïnspireerd door geschriften van esoterische denkers. Minder bekend is de invloed die deze ideeën hadden op de architectuur uit die tijd. Brinkman en Van der Vlugt, de architecten die Huis Sonneveld in 1929 ontwierpen, kwamen in contact met de theosofie door Kees van der Leeuw, mededirecteur van de Van Nellefabriek. Hij was een actief lid van de theosofische vereniging en liet Brinkman en Van der Vlugt onder meer het ontmoetingscentrum van de vereniging in Amsterdam ontwerpen.

Het observatorium van Borja is gewijd aan Helena Blavatsky (1831-1891). Deze befaamde theosoof, bekend geworden als Madame Blavatsky, richtte in 1875 samen met twee anderen in New York de Theosophical Society op. De theosofie is een esoterische beweging die ontstond vanuit een behoefte naar een nieuwe relevantie van het spirituele en mystieke voor het moderne leven. Het streven was een synthese van religie, filosofie en wetenschap. Nederland was aan het begin van de twintigste eeuw een belangrijk centrum voor zowel de ontwikkeling van de theosofie als van de moderne kunst en architectuur. De moderne beweging ontwikkelde een pure, abstracte en universele vormentaal die zowel esoterische denkers als pleitbezorgers van de vooruitgang aansprak.

Voor zijn ontwerp van het Blavatsky Observatory maakte Borja gebruik van esoterische geometrie, met name van de omkeerbare kubus van Paul Schatz uit 1929. Borja beschouwt zijn observatorium als een plek voor contemplatie: een abstracte ruimte waar bezoekers door middel van een spirituele en ruimtelijke bewustwording tot zichzelf kunnen komen. Het observatorium is bedekt met een rieten dak, waarmee Borja een verbinding legt met traditionele Nederlandse constructiemethodes. Dit sluit aan bij zijn eerdere werk; zo plaatste hij naast Le Corbusiers beroemde Villa Savoye een silovormig paviljoen, gemaakt van riet volgens een overgeleverde techniek van de Maya’s.

Santiago Borja (1970, Mexico) werkt op het grensgebied van kunst, architectuur en antropologie. Recent maakte hij onder meer werk voor de Chicago Architecture Biennial, het Mies van der Rohe paviljoen in Barcelona, het VDL Research House in Los Angeles en het Freud Museum in Londen. De interventie van Borja in Huis Sonneveld maakt deel uit van een reeks die wordt samengesteld door gastcurator Erich Weiss. Na Borja zullen Eva Rothschild en Dominique Gonzalez-Foerster met een werk reageren op de museumwoning.

Deze serie interventies in Huis Sonneveld is mede mogelijk gemaakt door financiële ondersteuning van het Mondriaan Fonds.